تعاریف تربیت :

در رابطه با تربیت تعاریف زیادی شده است که نمونه هایی از آنها را بیان می کنیم :

تربیت در لغت به معنای نشو و نما دادن ، زیاد کردن ، برکشیدن و مرغوب و قیمتی ساختن است . در این معنی اخیر ، تربیت از حد افراط و تفریط بیرون آوردن و به حد اعتدال سوق دادن می باشد .

تربیت آدمی جز در آنچه به پرورش تن مربوط می شود و درآن تا حدی نشو و نما و افزایش ابعاد مادی وجود مورد نظر است ، به معنای برکشیدن ، قیمتی ساختن و به حد اعتدال سوق دادن است .

جولز سیمون در تعریف تربیت گفته است : تربیت طریقه ای است که عقل به وسیله ی آن ، عقل دیگر و قلب دیگرمی شود.

پستالوزی می گوید : تربیت رشد دادن تمام نیروهای کودک به طور کامل و هماهنگ است .

کانت می گوید :  هدف از تربیت این است که انسان را به کمال ممکن برسانیم .

خلاصه معنی تربیت عبارت است از آماده ساختن افراد بطور کامل ، آن چنان که شایستگی زندگی اجتماعی را دارا شوند ، اجتماعی که دارای هدف باشد .

اما سوال این است که توانایی ها واستعدادهای بالقوه ی انسان در چه حد است و چگونه می توان از حداکثر ظرفیت هوش ، قابلیت ها و توان مندی های بالقوه بهره گرفت ؟ و برای پرورش و شکوفایی استعدادها مؤثرترین روشها کدامند ؟

برای پاسخ به این سوالات ناگزیر به بحث و آشنایی در امر روان شناسی و تعلیم و تربیت کودکان و نوجوانان هستیم .  

رسول خدا نمونه عملی تربیت :

خداوند متعال صورت کاملی از روش تربیت اسلامی را در وجود رسول خدا (ص)گذاشت که در تمام جریان تاریخ صورتی جاویدان وزنده است. برای نمونه چند آیه از قرآن ذکر می شود،”در واقع رسول خدا برای شما بهترین مقتدایی است که می توانید از وجودش سر مشق بگیرید.(احزاب:21)،"ای پیغمبر ما تو را گواه وبشارت دهنده و ترساننده فرستادیم وخواننده مردم بسوی خدا به دستورخود او وتو را چراغی درخشان فرستادیم"(احزاب:45-46)نور محمدی جان ها راروشن ساخت محبتش آنچنان در جانها  ریشه دوانید که درعالم بی نظیر بود."ما تو را نفرستادیم جز اینکه برای همه مردم جهان رحمت باشی."(انبیا:107) شخصیت رسول خدا(ص)یک مرز جهانی وهمیشگی برای همه مردم و همه نسلهاست. 

اهمیت وضرو رت تریت از نظر قرآن  :

قرآن کریم درسوره مبارکه جمعه آیه 2 می فرماید (وَیُزکّیهِم وَیُعَلّمُهُمُ الکِتابِ وَالحِکمَه)علامه طباطبایی در تفسیر آن می فرماید :در مقام تربیت ،تزکیه مقدم بر تعلیم علوم حقه ومعارف حقیقیه است،معلوم است که در عالم تحقق و خارج ،اول علم پیدا می شود ، بعد تزکیه چون تزکیه از ناحیه عمل و اخلاق تحقق می یابد پس اول باید با اعمال صالح و اخلاق فاضله عالم شد ،و بعد به آنها عمل کرد تا به تدریج زکات (پاک دلی) هم به دست آید.تزکیه به معنای تطهیر است و تطهیر عبارت است از زایل کردن پلیدی ها و آلودگیها یعنی تزکیه رشد دادنی است که خدایی باشد و در جهت خیر وبرکت و سعادت است و هم برای دنیای انسان مفید است،این مفهوم با مفهوم تربیت فرق دارد ،در مفهوم تربیت همه این ریزه کاری و  دقت و ظرافت نیست فقط زیاد شدن است آن هم از لحاظ ظاهری(دکتر احمد بهشتی ،تربیت ازدیدگاه اسلام،صفحه 98) خداوند متعال در اولین سوره ای که بر پیامبر اسلام(ص )فرو فرستاد ارزش نعمت علم و دانش را بازگو فرمودهاست و بر تمام افراد بشر چنین منت گذارده که در میان همه پدیدهای هستی ،وجود آنان را با علم و دانش مشخص وممتاز ساخته است،آنجا که می فرماید :ای پیامبر ،بنام پروردگارت خواندن را آغازکن ،پروردگاری که انسان را از خون بسته ولخته شده آفرید ،بخوان ای پیامبر و پروردگارتو کرامتش نامحدود است از آن جهت که با خامه و قلم ،بشریت را با علم ودانش مانوس ساخت (علق:4-1)ا ین سخن بر این اساس استوار است که علم و دانش  شریفترین حالت ارج آفرین انسان می باشد یعنی به ما می فهماند که عالی ترین  نوع کرامت پروردگار نسبت به انسان،با والاترین مقام و منزلت او –علم ودانش-همطراز است. 

خداوند متعال ارباب علم و دانشمندان را در کنار نام خود و فرشتگان آسمانی یاد کرد و آنانرا با چنین افتخاری سر افراز نموده است (ال عمران16)در قران کریم علما ودانشمندان با پنج امتیاز بر جسته از سایر گروهها ممتازند:ایمان ،اعتقاد  به توحید ویگانگی خداوند ،اندوه وتاثر وگریست از بیم پروردگار ،خشوع واعتراف درونی ،ترس وبیم از خدا و این پنج امتیاز برجسته صرفا از آن دانشمندان است  که دارای بصیرت معنوی و بینش الهی هستند. 

تاثير فلسفه اسلامي در تربيت :
تربيت اسلامي هم در معناي عام و هم در معناي خاص آن جهت الهي دارد و به تمام عوامل مؤثر در انديشه، رفتار ،جسم و روح انسان توجه دارد.تربيت از ديدگاه اسلام عبارت است از فراهم کردن زمينه ها و عوامل رشد و تکامل همه جانبه انسان و هدايت مسير تکاملي او به سوي وجود کامل مطلق با برنامه اي منظم و سنجيده مبتني بر اصول و محتواي از پيش معين شده .بنابراين تربيت فرايندي مداوم و پيوسته است که در تمام مراحل زندگي انسان مؤثر مي باشد.
هدف تربيت اسلامي تحقق بخشيدن به استعداد هاي بالقوه و متوازن و متعادل بار آوردن انسان است که بتواند متخلق به اخلاق الهي و انبيا و اولياء الهي شود.بنابراين شناخت استعدادهاي انسان به عنوان مقدمه تربيت و هدايت هر يک از شاگردان به رشته اي از علم يا فن که با استعداد،علايق و رغبتهاي او هماهنگي داشته باشد به عنوان يک ضرورت مورد تاکيد قرار مي گيرد.براي رسيدن به اين هدف کلي در تربيت اسلامي اهداف به شکل جزيي طبقه بندي شده اند.که عبارتند از اهداف اخلاقي ،تربيتي ،علمي و آموزشي ،اجتماعي ،سياسي و نظامي و بالاخره اقتصادي

 

انسان از ديدگاه اسلام  :
انسان در اين ديدگاه موجودي است مادي و معنوي و اصالت وي به روح اوست . با اينکه انسان داراي اجل مسلمي مي با شد ولي روح او جاودانه است.انسان از موهبت حواس برخوردار است که چشم و گوش مهمترين آنها است .علم و آگاهي او ناشي از همين موهبت و موهبت والاتري به نام عقل است.عقل از نيروهاي عمده روح انسان است که قرآن تاکيد فراواني بر بکار گيري آن کرده است .روح از نظر ملاصدرا حدوث جسماني و بقاي روحاني داردانسان در بينش اسلامي داراي اراده و اختيار است و اين اراده و اختيار او محدود نيست.عواملي همانند وراثت، قوانين طبيعي ، عليّت و اجتماع محدود کننده اختيار انسان هستند.فلاسفه اسلامي از لحاظ اعتقاد به اختيار انسان به دو گروه عمده معتزله و اشاعره تقسيم مي شوند.که اولي موافق و دومي مخالف اراده انسان است. هر کدام از آنها براي اثبات عقايد خود دلايلي عنوان مي کنند.

 

فلسفه اسلامی تربیت  :
کوشش در شناخت فلسفه اسلامي و درک حقيقت آن منوط به شناخت فرقه هاي مختلف اسلامي است و تا کنون فلسفه کاملي تحت عنوان کلي حکمت اسلامي تدوين نيافته است.به همين دليل در اين گفتار بيشترين استناد به خود قرآن کريم که منبع اصلي معارف اسلامي است شده است.
در هستي شناسي اسلامي هستي مطلق ازآن خداوند است و هستي هاي ديگر مخلوق آيين وجود محسوب مي شوند. در اسلام هستي مساوي با ماده نبوده بلکه وجودهاي ديگري نيز هستند که غير مادي بوده و اعتبار هستي آنها کمتر از هستي مادي نيست.جهان در هستي شناسي اسلامي در حال شدن و حرکت است.اين شدن و حرکت هدف دار بوده و به سوي مقصد هستي در حرکت مي باشد.
چون هستي واقعيت از اويي و ماهيت به سوي اويي دارد اين جهان به طور مستقل از ذهن انسان وجود دارد.اما جهان عيني واقعيتي است محدود،متغير ،وابسته و نسبي.يکي از مهمترين مسائل هستي شناسي اسلام موضوع حدوث زماني عالم است که ملاصدراي شيرازي آن را با ارائه نظريه حرکت جوهري خود به نحوي معقول و مستدل حل کرده است.

در اسلام، روحیه آرزوگرایی های بی حد و حصر و دست نایافتنی و محصور شدن در چارچوب طرح ها و نقشه های بی پایان و فراموشی خود در این میان سرچشمه ی بسیاری از خطاها وگناه های انسان است.

پیامبر(ص) فرمود: «حُبُّ الدُّنْیا رَأْسُ کُلّ خَطِیئَةِ؛ علاقه به دنیا منشأ هر اشتباه و خطایی است» (بحارالانوار، ج70، ص239).

هشدارها و تأکیدات فراوان اسلام بر فناپذیری انسان در دنیا و پایان یافتن دوران زندگی، و انتقال از موقعیتی  به موقعیت دیگر جزء مهمی از مجموعه ی پند و اندرزهای دینی است. این امر، در تفکر مربوط به تربیت اسلامی از جایگاه مهمی برخوردار است به  نحوی که بر تعیین نوع حرکت تربیتی  و جهت دهی آن تأثیر انکارناپذیری دارد (شعراء، آیه ی 129؛ جمعه، آیه ی 8؛  نهج البلاغه،  خطبه ی 188). 

   نقش انقلاب اسلامی در تعلیم وتربیّت

    تعلیم  و تربیت اسلامی از دیر باز آرزویی بود برای ملت ایران و این از سال ها قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران  در دل علاقه مندان به تعلیم وتربیت دینی بر اساس الگوهای قر آن کریم وسیره ی طیّبه ی نبوی واهل بیت مطهر ایشان وجود داشت و این امید را می داد که ما بتوانیم جا معه ای در خور استقبال از ظهوریگانه  منجی عالم بشریّت حضرت بقیه ا...داشته باشیم    واین آرزوی دیرینه ی ما ایرانیان و بخصوص شیعیان بوده و هست . امّا سیا ست -بازان و مدیران گمراه و فاسد ایران قبل  از انقلاب اسلامی  ، بر اثر بی کفایتی خود و غرب گرایی ، مسلمانان ایران را به عقب ماندگی از علوم و فنون و نیز به فقر و ضعف تمدن دینی دچار کرده بودند بدان گونه که شرق در برابر پیشرفت های غرب ذلیل و زبون شده بود و حتّی در بالاترین سطوح تصمیم گیری مملکت ما ، غربی ها نفوذ داشتند و در مدیریّت کشور دخالت می کردند و این حسرت  پیشرفت علمی و تربیت اسلامی مطابق با سیره ی نبوی و اسلام و قرآن  و اهل بیت در دل مردم اسلام خواه و متدیّن به شعله ای سوزان تبدیل شد و در مسیری  طولانی از اقدامات امیر کبیر گرفته تا انقلاب اسلامی  به طول انجامید  و با افت و خیز هایی همراه بود تا اینکه انقلاب اسلامی که خواسته ی ملّت شریف ایران بود با رهبری مقتدرانه و   زیرکانه ی امام خمینی  ( ره ) به پیروزی رسید و با روی کار آمدن انقلاب فرهنگی در دانشگاه ها و اسلامی کردن  آنها و جدا ندانستن  علوم اسلامی از تحصیلات دانشگاهی  ،  به تولید  انبوه دانشمندان  دین باور و استادان دینی پرداخته شد .

وبعد از پیروزی انقلاب اسلامی از آنجا که آگاهان عرصه ی تعلیم وتربیت اسلامی  با تقدیم هزاران  شهید و جانباز  در مسیر  تحقق تربیّت اسلامی از نفوذ  اندیشه های بیگانه به کشور  و دین جلوگیری نمودند ، امّا کار به اینجا خاتمه نیافت و بیگانگان  توطئه های زیادی را علیه انقلاب اسلامی و تعلیم وتربیّت اسلامی تدارک دیدند وعلاقه مندان  و دانشمندان مکتب تربیتی اسلام  هر کدام به میزان  توان خویش  به تحقیقات  ومطالعه و گسترش  تعلیم وتربیت  اسلامی پر داختند  که در راس آنها می توان  از استاد  شهید مرحوم مرتضی مطهری

  ( رحمت اله علیه )  نام برد  اما باشهادت این استاد بزرگ و سایر  بزرگان بدست  کوردلان  وابسته  به مکاتب  بیگانه  گرفتاریهایی برای ملت مسلمان  ایران  و مسئولان مملکتی  کشور ما بوجود آوردند  وموجب صدمه  به تحقیقات و روند علمی وتربیتی شد ند  تاجایی که  رهبر معظم انقلاب اسلامی  بارها بر تدوین  فلسفه  ومبانی  نظام  تعلیم وتربیت  اسلامی  تاکید نمودند  و از خلاء ناشی از  مطهری ها  ابراز نگرانی  نمودند  ایشان تاکید داشتند  که آنچه  تحت عنوان  تعلیم وتربیت  اسلامی تدوین  میشود  باید مستقیما  از متون قرآن و روایات  واز متن مبانی اسلامی  روئیده  یا برخاسته باشد  تا جایی که خو شبختانه  اکنون  اقدام به تدوین مجموعه ای تحت عنوان  سند ملی آموزش وپرورش   باموضوع  و مبانی واهداف  و برنامه های آموزش وپرورش  انجامید   وامید داریم  این مهم  به  تغیرات مثبت و مفید تر  ازپیش  در نظام آموزشی وتربیتی  کشور  منجر شود .